تخته نرد یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های رومیزی یا بردگیم (Board Game) است که حدود ۵۰۰۰ سال قدمت دارد. دانستن همین نکته کافی است تا به جذابیت تخته نرد پی ببریم. البته به‌رغم شهرت و قدمت تخته نرد، هنوز بسیاری از افراد نحوه انجام این بازی استراتژیک را نمی‌دانند. اگر شما هم جزو این دسته‌اید، نگران نباشید؛ در این مقاله آموزش تخته نرد حرفه‌ای توضیح داده شده است تا در هر سطحی که هستید، بتوانید تخته نرد را خوب و حرفه‌ای بازی کنید.
اصول اولیه تخته نرد
پیش از اینکه آموزش بازی تخته نرد را شرح دهیم، اجازه دهید خلاصه‌ای از نحوه انجام این بازی را به شما ارائه دهیم. تخته نرد یک بازی رومیزی دونفره است که با ۱۵ مهره برای هر بازیکن، ۲ عدد تاس و یک مکعب داو پیش می‌رود. تخته نرد یک بازی با ترکیب شانس و مهارت است، تاس‌هایی که پرتاب می‌کنید و اعدادی که می‌آورید شانس است، اما اینکه چگونه مهره‌های خود را حرکت دهید که به نفع شما و چه بسا به ضرر حریفتان باشد مهارت بالایی می‌خواهد. همین تصمیم‌های کوچک است که شما را قدم به قدم به برد یا باخت نزدیک می‌کند.
در تخته نرد کسی برنده بازی است که زودتر تمامی مهره‌های خود را از صفحه‌ی بازی خارج کند. اگر در آموزش تخته نرد مبتدی هستید هم جای نگرانی نیست. در ادامه، تمام مراحل و قوانین تخته نرد را قدم‌به‌قدم شرح می‌دهیم تا بدون هیچ مشکلی بتوانید بازی کنید و برنده شوید!
البته تخته نرد انواع یا سویه‌های گوناگونی دارد و حتی یک سویه‌ی مشخص در مناطق گوناگون تفاوت‌های جزئی دارند. برای مثال قانون دست به مهره در برخی از مناطق ایران اجباری و در برخی مناطق رسمیت ندارد. صرف نظر از این ریزه‌کاری‌ها، سویه‌های محبوب در ایران تخته نرد سنتی و تخته نرد مدرن است که تفاوت‌های اساسی دارند.
تخته نرد مدرن مطابق با قوانین فدراسیون جهانی هست و شامل قوانین رسمی می‌باشد، تمامی تورنمنت‌های معتبر نیز از همین سویه و قوانین پیروی می‌کند. اگر چه تخته نرد سنتی در ایران محبوبیت بیشتری دارد، ولی این شرایط در حال تغییر است و علاقه‌مندان تخته نرد در حال کوچ به تخته نرد مدرن هستند. در این مطلب ما ابتدا به سراغ تخته نرد مدرن می‌رویم و در پایان تفاوت‌های آن را با تخته نرد سنتی مقایسه خواهیم کرد.
آشنایی با قسمت‌های مختلف تخته نرد
تخته نرد از یک صفحه چوبی دوقسمتی تشکیل شده است که هر قسمت آن ۱۲ مثلث دارد. هر قسمت چوبی تخته نرد نیز شامل ۲ بخش جدا و روبه‌روی هم است. بنابراین تخته نرد ۴ بخش مختلف دارد که در هر بخش ۶ مثلث قرار گرفته است. این ۴ بخش این‌گونه نام‌گذاری شده‌اند:
- تختِ خانه بازیکن «خانه»؛
- تختِ بیرونی بازیکن؛
- تختِ خانگی حریف «خانه‌ی حریف»؛
- تختِ بیرونی حریف.
مثلث‌ها که جمعا ۲۴ مورد هستند، خان (Point) نامیده می‌شوند. محل تلاقی این ۴ بخش نواری مستطیلی است که در وسط صفحه قرار دارد و ۲ قسمت چوبی تخته را به هم متصل می‌کند، به این برآمدگی پیشخوان (Bar) گفته می‌شود. اگر خان‌های تخته نرد را از ۱ تا ۲۴ شماره‌گذاری کنیم، خان‌های ۱ تا ۶ مقابل خان‌های ۱۹ تا ۲۴ و خان‌های ۷ تا ۱۲ مقابل خان‌های ۱۳ تا ۱۸ قرار می‌گیرند. علاوه بر این، ۱۵ مهره در اختیار هر بازیکن قرار دارد که رنگ مهره‌های هر بازیکن متفاوت است. ۲ عدد تاس نیز تعیین‌کننده محدوده حرکت مهره‌ها هستند.
چیدمان مهره‌های تخته نرد
---عکس---
چیدمان مهره‌های تخته نرد به‌گونه‌ای است که در ابتدا باید مهره‌های دو حریف قرینه هم باشند. هر بازیکن در یک سمت تخته هفت مهره و در سمت دیگر هشت مهره دارد. باید دو مهره را در خان-۲۴ خود، سه مهره را در خان-۸ خود، پنج مهره را در خان-۱۳ خود و پنج مهره‌ی دیگر را در خان-۶ خود قرار دهید. مهره‌های بازیکن حریف نیز باید قرینه مهره‌های شما چیده شوند.
جهت حرکت مهره‌ها نیز خلاف هم است. بر اساس این چیدمان، مهره‌های شما باید خلاف جهت عقربه‌های ساعت و مهره‌های بازیکن حریف در جهت عقربه‌های ساعت حرکت کنند. مسیر حرکت مهره‌ها نیز به‌شکل نعل اسب (U) است. شما باید مهره‌های خود را از تختِ خانگی حریف بیرون بکشید و به سمت خود بیاورید.
شروع بازی تخته نرد
برای شروع بازی ابتدا باید تاس بیندازید تا آغازکننده بازی مشخص شود. هر کسی که عدد بیشتری بیاورد، باید بازی را شروع کند و با استفاده از نتیجه هر دو تاس حرکت کند. مثلا اگر یکی از تاس‌ها عدد ۵ و دیگری عدد ۲ را نشان داد، بازیکنی که عدد ۵ آورده است باید بازی را با اعداد ۵ و ۲ شروع کند. اگر هر دو عددی یکسان آوردید، دوباره تاس بیندازید.
قوانین تاس‌انداختن
- هر دو تاس باید هم‌زمان چرخانده و رها شوند.
- بهتر است تاس‌ها را درون تاس‌ریز یا جام تاس بگذارید «استفاده از تاس‌ریز در تورنمنت‌ها اجباری است».
- اگر تاس خم یا به‌اصطلاح «آینه» روی زمین قرار گرفت و عدد آن مشخص نبود، باید مجدد تاس بیندازید.
- تاس‌ها فقط باید داخل صفحه بازی فرود بیایند.
- بازیکن بایستی همیشه تاس‌ها را در سمت راست خود پرتاب کند و اگر تاس به سمت دیگر رفت یا بیرون افتاد، پرتاب تکرار می‌شود.
پس از تاس‌انداختن، ۲ عدد شما مشخص می‌شود مثلا اعداد ۳ و ۶. شما می‌توانید به این شکل حرکت کنید که یک مهره را ۳ خان و مهره‌ای دیگر را ۶ خان حرکت دهید یا اینکه می‌توانید تنها یک مهره را یک بار ۳ خان و بعد همان مهره را ۶ خان دیگر هم جابه‌جا کنید.
محدودیت‌های حرکت در تخته نرد
اعداد تاس‌ها محدوده حرکتی شما را تعیین می‌کنند. از طرفی جهت حرکت شما نیز مشخص است و تنها می‌توانید در یک جهت حرکت کنید. اما محدودیت‌های دیگری نیز وجود دارند. شما می‌توانید مهره‌های خود را فقط وارد خان‌های آزاد یا وارد خان‌هایی کنید که مهره‌های خودتان در آن قرار دارند. به‌عبارتی شما نمی‌توانید وارد خانی شوید که مهره‌های حریف در آن قرار دارند مگر اینکه تنها یک مهره حریف در آن خان قرار گرفته باشد. در این حالت، می‌توانید مهره خود را وارد آن خان کنید و مهره‌ی حریف را بزنید و مهره‌ی او را از بازی خارج کنید.
حریفتان نیز در صورتی که این شرایط پیش بیاید، می‌تواند مهره‌های شما را بزند. مهره‌هایی که از بازی خارج شده‌اند، می‌توانند دوباره به بازی برگردند. مهره‌ای که زده شد بر روی پیشخوان قرار می‌گیرد و باید حرکت خود را از دورترین خان بازیکن یعنی خانه‌ی حریف شروع کند؛ بازیکنی که مهره‌ای بر روی پیشخوان دارد، پیش از آنکه مهره‌های پیشخوان را وارد بازی کند، مجاز به حرکت سایر مهره‌هایش نخواهد بود، مهره‌های پیشخوان تنها پس از تاس‌انداختن و در صورت باز بودن خان‌های خانه‌ی حریف که با عدد تاس‌ها هماهنگ باشد وارد می‌شوند.
تمام نکاتی که باید درباره بازی تخته نرد بدانید
۱. اولین حرکت
پس از تاس‌انداختن می‌توانید هر مهره‌ای را که دلتان می‌خواهد حرکت دهید، اما پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به برترین حرکات برای گشایش بازی تخته نرد را مشاهده کنید. ۱۵ حالت برای تاس شروع بازی ممکن است که در مطلبی که به آن اشاره شده، بهترین حرکات معرفی شده است.
۲. مسدودکردن خان
برای اینکه بتوانید خانی را مسدود کنید تا حریفتان نتواند مهره‌های خود را در آن جای دهد، باید حداقل ۲ مهره در آن خان داشته باشید. به‌جای اینکه فقط چند خان را با ۵ یا ۶ مهره پر کنید، سعی کنید مهره‌های خود را ۲تایی یا ۳تایی در نقاط مختلف پخش کنید تا خان باز چندانی باقی نماند و حریفتان شانس کمتری برای حرکت داشته باشد. البته استراتژی‌های بسیار زیادی وجود دارد که در مطالب آتی به آنها خواهیم پرداخت.
۳. تاس جفت
با هر بار تاس‌انداختن فقط می‌توانید دو حرکت انجام دهید، اما اگر تاس‌ها جفت بیایند، دو حرکت اضافه هم به دست می‌آورید. مثلا اگر هر دو تاس ۳ بیایند، باید ۴ حرکت سه‌تایی انجام دهید. می‌توانید تمام این چهار حرکت را با یک مهره انجام دهید یا آنها را بین ۲، ۳ یا ۴ مهره پخش کنید. مثلا یک مهره را دو بار حرکت، دو مهره‌ی دیگر را هر کدام یک بار ۳ خان جابجا کنید. مجموع حرکت‌ها باید به ۱۲ خان برسد.
۴. ازدست‌دادن نوبت
اگر نتوانید هیچ یک از اعداد تاس را بازی کنید، نوبت خود را از دست می‌دهید، اگر فقط می‌توانید یکی از تاس‌ها را بازی کنید، باید آن یک تاس را بازی کنید. مثلا وقتی یکی از تاس‌ها عدد ۵ و دیگری عدد ۶ را نشان می‌دهد، اما خان‌ها طوری مسدود شده‌اند که نمی‌توانید هیچ‌کدام از مهره‌های خودتان را ۵ خان حرکت دهید. در این حالت چاره‌ای نیست و فقط باید تاس ۶ را بازی کنید.
به یاد داشته باشید، همیشه باید بیشترین تعداد حرکت‌های خود را انجام دهید، علاوه بر این همیشه اولویت با اعداد بزرگتر است.
۵. زدن مهره حریف
زمانی که مهره‌ای از حریف به تنهایی بر روی یک خان قرار گرفته باشد و اگر تاس همراهی کرد، با حرکت دادن مهره‌ی خود به خانی که مهره‌ی تک حریف قرار دارد، می‌توانید آن را بزنید. مهره‌هایی که می‌زنید باید روی پیشخوان قرار بگیرند. تا زمانی که مهره‌ای در روی پیشخوان باقی مانده باشد، بازیکن حق حرکت‌دادن مهره‌های دیگر خود را ندارد. مگر اینکه بتواند تمام مهره‌های پیشخوان خود را به صفحه بازی برگرداند.
۶. خارج‌کردن مهره‌ها از صفحه
باید سعی کنید تمام مهره‌هایتان را به خان‌های ۱ تا ۶ بیاورید. پس از اینکه همه مهره‌ها در این قسمت جمع شدند، با هر بار تاس‌انداختن مجاز خواهید بود تا مهره‌ها را از بازی خارج کنید. توجه کنید فقط می‌توانید مهره‌های مستقر در خان‌های را بردارید که عدد تاس نشان می‌دهد. مثلا اگر تاس‌ها عدد ۳ و ۵ را نشان دهند و شما در خان-پنجم هیچ مهره‌ای نداشته باشید، فقط می‌توانید ۱ مهره از خان-سوم بردارید و از صفحه خارج کنید. به‌جای اعدادی که در خان آنها مهره‌ای نیست، باید بازی کنید. مثلا اگر خان-پنجم خالی است، یک مهره از خان-ششم بردارید و به خان-یک ببرید.
اگر تاس بیندازید و خان مدنظر خالی باشد و در خان‌های قبل از آن هم مهره‌ای نباشد، می‌توانید از نزدیک‌ترین خان مهره بردارید. مثلا اگر تمام مهره‌های شما در خان‌های ۱ تا ۳ جمع شده‌اند و تاس عددهای ۴ و ۵ را نشان می‌دهد، شما باید از خان-سوم ۲ مهره بردار ید. بعد از اینکه خان سوم خالی شد، از خان دوم مهره بردارید و به همین ترتیب.
قانون جفت‌بودن تاس در مرحله نهایی هم پابرجاست. مثلا اگر جفت ۳ یا جفت ۶ بیاورید، باید عدد تاس را ۴ بار بازی کنید.
۷. مکعب داو «مکعب دوبرابری»
مکعب داو در تخته نرد سنتی موضوعیت ندارد، اما در تخته نرد مدرن ضروری است. به جهت جلوگیری از طولانی شدن این مطلب، ما در مطلبی جداگانه کاملا به موضوع مکعب دوبرابری در تخته نرد پرداخته‌ایم و بطور کامل مفهوم و نحوه‌ی استفاده از آن را آموزش داده‌ایم.
برنده تخته نرد و امتیازات نهایی
حالا که آموزش بازی تخته نرد را کامل آموختید، وقت آن است که بدانید بردن در بازی تخته نرد چند شکل دارد. برد و باخت در تخت نرد ممکن است به ۳ صورت اتفاق بیفتد:
- شما و حریفتان هم‌زمان درگیر برداشتن مهره‌ها از صفحه بازی هستید، اما یکی از شما زودتر مهره‌ها را خارج می‌کند و برنده می‌شود. در این صورت، ۱ امتیاز به برنده تعلق می‌گیرد.
- پیش از اینکه حریفتان بتواند حتی یک مهره از بازی خارج کند، شما تمام مهره‌های خود را بیرون می‌آورید و برنده می‌شوید و حریفتان «مارس» می‌شود. در این صورت به شما ۲ امتیاز تعلق می‌گیرد.
- اگر در حالی که حریفتان هنوز ۱ مهره یا بیشتر روی پیشخوان یا در خانه‌ی شما دارد و شما تمام مهره‌های خودتان را از صفحه بیرون آورید، ۳ امتیاز به شما تعلق می‌گیرد و حریف به اصطلاح «سیاه مارس» می‌شود.
تفاوت تخته نرد مدرن با تخته نرد سنتی
- در تخته نرد سنتی، بازیکنی که باید اولین حرکت را انجام بدهد، بر خلاف تخته نرد مدرن دوباره تاس می‌ریزد و از همان تاس‌های قرعه‌کشی برای انجام حرکت استفاده نمی‌کند.
- در تخته نرد سنتی «سیاه مارس» موضوعیت نداردو برای هر دو حالت «مارس» و «سیاه مارس» دو امتیاز لحاظ می‌شود.
- در تخته نرد سنتی از «مکعب دوبرابری» استفاده نمی‌شود.
- در تخته نرد سنتی الزامی وجود ندارد که تاس‌ها را در سمت راست پرتاب کنید، اما در تخته نرد مدرن این موضوع باید مدنظر باشد.
- در تخته نرد سنتی در هنگام خارج کردن مهره‌ها باید با بزرگترین حرکت ممکن بازی شود. این محدودیت در تخته نرد مدرن وجود ندارد.
- عموما در تخته نرد سنتی، قائده‌ی دست به مهره وجود دارد و شما نمی‌توانید بعد از لمس کردن مهره‌ای از حرکت دادن آن صرف نظر کنید، اما در تخته نرد مدرن چنین مفهومی وجود ندارد.
سؤالات رایج درباره بازی تخته نرد
۱. در تخته نرد چه کسی باید اولین حرکت را انجام دهد؟
کسی که هنگام تاس‌انداختن عدد بزرگتر را آورده باشد.
۲. چه زمانی امتیاز برنده بازی تخته نرد ۲ برابر می‌شود؟
زمانی که فرد تمام مهره‌هایش را از بازی بیرون آورده باشد و هنوز تمام مهره‌های حریف درون صفحه بازی باشند.
۳. در شروع بازی تخته نرد، چطور تصمیم بگیریم چه کسی سیاه باشد و چه کسی سفید؟
می‌توانید تاس بیندازید و بعد کسی که بیشترین عدد را بیاورد، رنگ دلخواه خود را انتخاب کند ولی ضرورتی برای این مسئله وجود ندارد.
۴. آیا زدن و فرار کردن در خانه مجاز است؟
در تخته نرد مدرن مجاز است و این محدودیت وجود ندارد، اما در تخته نرد سنتی اگر در خانه‌ی خود مهره‌ی حریف را بزنید نمی‌توانید آن مهره را جابجا کنید.
کلام آخر؛ هیجان و فرار از روزمرگی با تخته نرد
بازی فکری گزینه‌ای بی‌نظیر برای درگیرکردن فکر و افزایش تمرکز است و به‌کمک آن می‌توانیم ذهن خود را از افکار منفی و بیهوده منحرف کنیم. از طر فی چنین بازی‌هایی برخلاف ظاهر آرام و الزامی که به یکجانشینی دارند، هیجان زیادی را به بازیکنان تزریق می‌کنند. امیدواریم اگر تا به امروز تجربه بازی تخته نرد را نداشته‌اید، با کمک این مقاله قوانین این بازی را فرا بگیرید و سراغ این بازی جذاب بروید. اگر هم تخته نرد یکی از سرگرمی‌های دائمی شماست، خوشحال می‌شویم نظر خود درباره این بازی را در قسمت دیدگاه‌ها برای ما و مخاطبان «چطور» بنویسید.